Thực đơn
Tiếng_Latinh Đặc điểm về ngữ phápTiếng Latinh là một thứ tiếng tổng hợp hay biến tố: các phụ tố được gắn vào các gốc cố định để diễn tả giống, số, và cách của các tính từ, danh từ và đại từ (quá trình này được gọi là biến cách hoặc dēclīnātiō bằng tiếng Latinh), cũng như ngôi, số, thì, thể, trạng, và thức đối với động từ (được gọi là chia động từ hoặc coniugātiō). Cũng có từ không biến cách hay chia — như phó từ, giới từ, thán từ.
Vì tiếng Latinh sử dụng cách và chia động từ, nên nhiều khi một cụm từ mà tiếng Việt sử dụng nhiều từ thì trong tiếng Latinh lại chỉ là một từ. Một ví dụ là:
amābit |
amā-bi-t |
yêu-sẽ-người_đó |
người đó sẽ yêu |
Trong ví dụ này, từ tiếng Việt "sẽ" trong tiếng Latinh là hậu tố -bi- được đặt sau gốc từ amā-, còn chủ ngữ của động từ ("người đó") là hậu tố -t. Tuy nhiên, nhiều khi không thể chia từ thành hậu tố không một cách rõ như thế, ví dụ như trong amō, có nghĩa là "tôi yêu". Trong dạng này, gốc từ vẫn là amā-, còn hậu tố của ngôi thứ nhất số đơn thì hiện tại là -ō.
Những danh từ tiếng Latinh được chia thành ba giống: đực, cái, trung. Khi có tính từ đi kèm với một danh từ nào đó thì tính từ đó phải biến thể để phù hợp với giống của danh từ này.
Từng danh từ có nhiều dạng, tuỳ số và cách. Có hai số: số ít và số nhiều. Có bảy cách chỉ vai trò của từ trong câu, để thứ tự từ không quan trọng như trong tiếng Việt.
Những hậu tố có dạng nào thì tuỳ vào danh từ. Có thể chia các danh từ tiếng Latinh thành năm lớp theo cách biến thể, rồi trong từng lớp cách biết thể thì những danh từ trong đó có hậu tố giống nhau. Cũng có một vài từ không thể chia vào lớp nào, nên đó là từ bất quy tắc. Bảng này chỉ cách chia danh từ rosa ("hoa hồng"):
Cách | số đơn | số nhiều |
---|---|---|
chủ ngữ | rosa | rosae |
sở hữu | rosae | rosārum |
nhận | rosae | rosīs |
đổi | rosam | rosās |
tách | rosā | rosīs |
xưng hô | rosa | rosae |
vị trí | (không có) |
Trong tiếng Latinh, những tính từ phải hợp về cách, số và giống với danh từ. Có hai lớp biến thể: một lớp giống lớp biến thể thứ nhất và thứ hai của các danh từ, còn lớp khác giống lớp biến thể thứ ba của các danh từ. Ví dụ, từ mortuus, mortua, mortuum ("đã chết", giống đực/cái/trung) được biến thể như danh từ thuộc cách biến thể thứ nhất khi giống cái, như danh từ thuộc cách biến thể thứ hai giống đực khi giống đực, còn như danh từ thuộc cách biến thế thứ hai giống trung khi giống trung.
Những tính từ cũng có dạng cấp so sánh và dạng cao cấp. Ví dụ như từ fōrmōsus, fōrmōsa, fōrmōsum ("đẹp", giống đực/cái/trung) có dạng fōrmōsior, fōrmōsius ("đẹp hơn", giống đực và giống cái đều là bằng nhau) và fōrmōsissimus, fōrmōsissima, fōrmōsissimum ("đẹp nhất").
Những động từ có nhiều dạng phân từ được biến thể và sử dụng giống như tính từ.
Vị ngữ của những giới từ có thể sử dụng hai cách: cách đổi và cách tách. Ví dụ:
Các động từ trong tiếng Latinh có sáu thì (hiện tại hoàn thành, hiện tại chưa hoàn thành, quá khứ hoàn thành, quá khứ chưa hoàn thành, tương lai hoàn thành, tương lai chưa hoàn thành), ba trạng (trình bày, mệnh lệnh, cầu khẩn, cùng với dạng vô định, phân từ, danh động từ, động danh từ), ba ngôi (nhất, hai, ba), hai số (đơn, nhiều), hai thể (chủ động, bị động) và ba thức (hoàn thành, chưa hoàn thành, trạng thái).
Bảng này chứa một vài dạng của động từ amō ("yêu") làm ví dụ:
Dạng | Số ít | Số nhiều | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
thứ nhất | thứ hai | thứ ba | thứ nhất | thứ hai | thứ ba | |
Hiện tại chưa hoàn thành | amō | amās | amat | amāmus | amātis | amant |
Tương lai chưa hoàn thành | amābō | amābis | amābit | amābimus | amābitis | amābunt |
Quá khứ chưa hoàn thành | amābam | amābās | amābat | amābāmus | amābātis | amābant |
Hiện tại hoàn thành | amāvī | amāvistī | amāvit | amāvimus | amāvistis | amāvērunt |
Tương lai hoàn thành | amāverō | amāveris | amāverit | amāverimus | amāveritis | amāverint |
Quá khứ hoàn thành | amāveram | amāverās | amāverat | amāverāmus | amāverātis | amāverant |
Thực đơn
Tiếng_Latinh Đặc điểm về ngữ phápLiên quan
Tiếng Tiếng Anh Tiếng Việt Tiếng Latinh Tiếng Nhật Tiếng Pháp Tiếng Hàn Quốc Tiếng Trung Quốc Tiếng Phạn Tiếng TháiTài liệu tham khảo
WikiPedia: Tiếng_Latinh http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=L... http://www.language-reference.com/ http://textkit.com/ http://thelatinlibrary.com/ http://www.radiobremen.de/nachrichten/latein/ http://lysy2.archives.nd.edu/cgi-bin/words.exe http://www.nd.edu/~archives/latgramm.htm http://www.perseus.tufts.edu/ http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/resolveform?l... http://comp.uark.edu/~mreynold/rhetor.html